यु. जी. कृष्णमूर्ती : एक वेडा संत

विसाव्या शतकात भारतात खरंतर नको तितके संत होऊन गेले. रमणा महर्षी, ओशो, जिद्दू कृष्णमूर्ती, मेहेर बाबा, निसर्गदत्त महाराज.. यादी करायची म्हंटली तर फार मोठी होईल. एखाद्या व्यक्तीचं संतात रूपांतर होणं म्हणजे दुर्लभ घटना. असं असताना देखील विसाव्या शतकात संतांची श्रीमंती होती. या सर्व यादीमध्ये एक महत्वाचं नाव वगळयल्या जातं. ते नाव म्हणजे यु. जी. कृष्णमूर्ती.

आमच्या पिढीला ओशो चांगलेच माहिती आहेत; स्वतःच मार्केटिंग अँड पॅकेजिंग कसं करायचं हे ओशोंना चांगलच ठाऊक होतं. सेक्स गुरु, ९३ रोल्स रॉयस गाड्या, अमेरिकेतील ओरेगॉन येथील गमती-जमती अशा अनेक बाबींमुळे ओशो खरंतर मृत्यूनंतर बरेच ‘पॉप्युलर’ झाले. नेटफ्लिक्स वरील ‘वाईल्ड वाईल्ड कंट्री’ या वेब सिरीज मुळे अध्यात्माच्या पलीकडील वर्तुळाला देखील त्यांची ओळख झाली. जिद्दू कृष्णमूर्तींची प्रसिद्धी होण्यास देखील अनेक कारणं होती. त्यांचा थिऑसॉफिकल सोसायटी बरोबरचा सुरुवातीचा प्रवास त्यांना लहानपणीच जगभर प्रसिद्ध करून गेला. धनाढ्य उद्योगपती, राजकीय व्यक्ती, सामाजिक कार्यकर्ते हे जेके अत्यंत तरुण असतानाच त्यांच्या जवळच्या वर्तुळांत होते. जेके ऐकून, वाचून, त्यांच्या सहवासात राहून काहीतरी हाती लागणार, आपले रूपांतर होणार या आशेने ४०-५० वर्षे लोकं जेकेंच्या व्याख्यानांना जायचे. कृष्णमूर्तींचं शिक्षण क्षेत्रांतील लिखाण, शाळांची स्थापना इत्यादी गोष्टींमुळे आमच्या पिढीतल्यांना देखील त्यांची किमान तोंड ओळख आहे. या तुलनेत निसर्गदत्त महाराज सुरुवातीच्या काळात प्रसिद्धीपासून लांब होते. मॉरिस फ्रीडमन यांनी लिहिलेल्या ‘आय एम दॅट’ या पुस्तकामुळे मोठ्या स्तरावर लोकांना निसर्गदत्त महाराजांची ओळख झाली. थोडक्यात, अनेक कारणांमुळे ओशो, कृष्णमूर्ती, निसर्गदत्त महाराज इत्यादी संत मोठ्या जनसमुदायापर्यंत पोहोचले.

यु. जी. कृष्णमूर्ती अनेक कारणांमुळे फार थोड्या लोकांना परिचित झाले आणि मृत्यूनंतर देखील त्यांचे विचार आणि पुस्तके कमी लोकांना माहिती आहेत. यु. जी. कमी प्रसिद्ध असण्याचं एक कारण म्हणजे त्यांचा स्वभाव देखील. यु. जी. वाचत असताना सतत एक प्रामाणिक ‘वेडेपणा’ जाणवत असतो. सर्वच संत खरंतर सांगतात की खरं सत्व हे त्या संतांच्या सहवासात असतं; पुस्तकं आणि संस्था या मृत आहेत. असे असून देखील ओशोंनी पुस्तके, मेडिटेशन्स विकल्या आणि त्यातून संस्था उभारल्या. कृष्णमूर्तींनी देखील संस्था निर्मिल्यात. मी काय चांगले, काय वाईट, काय चूक, काय बरोबर यात नाही शिरत आहे. कोणी काय केलं त्याचा हा आढावा आहे. ‘ट्रुथ इज अ पाथलेस लँड’ असे म्हणून कृष्णमूर्तींनी अनेक व्याख्यानं दिलीत जी नंतर पुस्तकरूपाने प्रकाशित झाली. यु. जी. इथे सर्व संतांपेक्षा थोडे वेगळे ठरतात. त्यांनी कोणतीच संस्था, आश्रम, मठ स्थापन केला नाही. त्यांची शिकवण देखील अशी होती की त्या आधारे काही ‘विकणे’ केवळ अशक्य आहे. त्यांनी त्यांच्या मित्रांशी केलेले सर्व संवाद देखील सदैव विनामूल्य राहतील याची तडजोड त्यांनी करून ठेवली. आयुष्यभर एका सुटकेस मध्ये सामान घेऊन ते फिरतीवर होते.

यु.जी. सर्व प्रकारच्या मेडिटेशन्स, योग, साधना यांच्या विरुद्ध होते. ते करून तुम्ही तुमच्या ध्येयापासून लांब जाता अशी त्यांची धारणा होती. त्यांच्या अष्टावक्र महागीतेतील प्रवचनात ओशो अष्टावक्र मुनींनी जनक राजाला दिलेला खूपच मूल्यवान उपदेश अधोरेखित करतात – तुझं साधनेचं अधिष्ठान तुझं सर्वात मोठं बंधन आहे. जे आहे, त्याचा स्वीकार करून या क्षणी सुखी हो! परंतु, हा संदेश केवळ जनक राजाच्या ‘लेव्हल’ ला उपलब्ध झालेल्यांनाच लागू होतो हे देखील नमूद करतात. यु. जी.कृष्णमूर्ती मात्र ‘तुमच्या करण्याने काहीच होणार नाही’ या त्यांच्या जागी अढळपणे टिकून राहतात.

यु.जी. दीर्घायुषी होते. जिवंत असेपर्यंत तरतरीत होते आणि स्वतःची सर्व कामं स्वतः करायचे. एकदा एका पत्रकाराने त्यांना ‘सेहत का राज’ विचारताच त्यांनी उत्तर दिलं – मी व्यायाम करत नाही, व्हिटॅमिन्स खात नाही आणि सकस अन्न देखील खात नाही!

अनेकांना यु.जी. म्हणजे स्वतःच स्वतःला ‘एनलाइटन्ड’ म्हणवून घेणारा कोणीतरी विक्षिप्त माणूस वाटतो. अनेकांना त्यांचे विचार ‘निहिलिजम’ कडे झुकणारे वाटतात. अनेकांना यु.जी. म्हणजे ठार वेडा माणूस वाटतो. त्यांची भाषा सर्वार्थाने ‘रफ’ होती. त्यांचे आणि जिद्दू कृष्णमूर्तींचे अनेक वर्ष संबंध होते. यु. जी. कृष्णमूर्तींना आणि त्यांना उपलब्ध झालेल्या सत्याला मानायचे परंतु जेकेंच्या ज्या बाबी त्यांना खटकायच्या, त्यांचा ते अत्यंत शेलक्या शब्दांत उद्धार करायचे. अनेकवेळा त्यांना भेटायला, प्रश्न विचारायला आलेल्या लोकांना ते पिटाळून लावायचे. अनेक लोकं सत्य जाणून घेण्यासाठी यु.जी. कडे गेले आणि आठवडाभर त्यांच्या खमंग आणि विनोदी गप्पा ऐकून हात हलवत परत आले.

यु.जी. कृष्णमूर्तीची बरीच पुस्तके मी अभियांत्रिकी महाविद्यालयात असताना घेतली होती; परंतु फार काळ मी ती वाचू नाही शकलो. खरंतर त्यावेळी जिद्दू कृष्णमूर्ती वाचणे देखील अवघड जायचे. त्यामुळे ओशोच वाचले गेले. त्यानंतर जिद्दू कृष्णमूर्ती आणि मग गेले काही महिने यु.जी. कृष्णमूर्ती. यावेळी यु.जी. वाचतांना बऱ्याच गोष्टींचा उलगडा झाला. त्यांच्या विक्षिप्तपणाच्या आवरणाला छेद देऊन थोडं आत देखील जाता आलं.

सर्व संत आपल्याला सांगतात की शरीर क्षुल्लक आहे आणि मन, आत्मा, माईंड म्हणजे आपली कर्मभूमी. सत्याला उपलब्ध व्हायचंय? तुमच्या मनावर, डोक्यावर, हृदयावर, आत्म्यावर काम करा. यु. जी. म्हणतात हा शुद्ध बकवास आहे. आपल्या शरीरात असामान्य ज्ञान ‘कोडेड’ आहे; आपल्या जीन्समध्ये, आपल्या मेंदूतील अज्ञात भागात इत्यादी. आपल्या मनावर झालेले संस्कार, म्हणजेच आपल्या मेंदूतील धोपट ‘न्यूरल’ मार्ग आपल्या शरीराला, त्याच्या असामान्य ज्ञानाला आणि हुशारीला व्यक्तच होऊ देत नाहीत. यु.जी. म्हणतात ज्या क्षणी तुमचं ‘माईंड’ मालक न राहता सेवक म्हणून काम करू लागतं, त्या क्षणी तुमचं शरीर त्याच्या पूर्ण क्षमतेकडे झेप घेतं. कुंडलिनी शक्ती जागृत होते इत्यादी संकल्पनांच्या बरंच जवळ जाणारं त्यांचं म्हणणं आहे. गमतीचा भाग असा आहे की यु.जी. च्या म्हणण्यानुसार, हे परिवर्तन तुमच्या काही करण्याने नाही होणार आहे. ते होणं किंवा न होणं हा एक ‘ऍक्सीडेन्ट’ किंवा जनुकीय योगायोग आहे.

अनेकांना यु.जी. म्हणतात ते पटणार नाही. हा विचार जर कबूल केला, तर साधना, अभ्यास, जप, तप, योग या सर्व कृती निरर्थक आणि वेडेपणाच्या ठरतात. पण, खरंतर सर्व संतांनी देखील हेच सांगितलं आहे ना?

कबीर म्हणतात –

अंजन उतपति, ॐ कार, अंजन मांगे सब विस्तार,
अंजन ब्रह्मा, शंकर, इंद, अंजन गोपी संगे गोविंद रे ॥१॥
अंजन वाणी, अंजन वेद, अंजन किया नाना भेद,
अंजन विद्या, पाठ-पुराण, अंजन घोकतकत हि ग्यान रे ॥२॥
अंजन पाती, अंजन देव, अंजन ही करे, अंजन सेव,
अंजन नाचै, अंजन गावै, अंजन भेसी-अनंत दिखावै रे ॥३॥
अंजन कहां-कहां लग केता ? दान-पुनि-तप-तीरथ जेथा !
कहे कबीर कोई बिरला जागे, अंजन छांडी अनंत इज़ारा रे ! ॥४॥

ओशो, कृष्णमूर्ती, कबीर, व अन्य संतांनी खरंतर हेच सांगितलं आहे परंतु, कुठेतरी या संतांनी सामान्य जनांच्या पातळीवर यायचा प्रयत्न केला होता. जप करा, डायनॅमिक मेडिटेशन करा, इत्यादी इत्यादी उपदेश दिले आणि यातच त्यांचे भक्त गुरफटले. यु.जी.मात्र याबाबत फारच स्पष्ट होते. तुमच्या साधनाच तुम्हाला बांधून ठेवता असं म्हणून यु.जी. त्यांना सरळ कचऱ्याच्या डब्यात टाकून देतात.

करायची, मिळवायची, साधायची इच्छा असल्यास यु. जी. वाचू नये. फ्रस्ट्रेशन येईल. करून काही होत नाही ही जाणीव होऊ लागली असेल तर सर्व सोडून यु. जी. कृष्णमूर्ती वाचा.


Posted

in

,

by

Comments

Leave a Reply