कट्यार काळजात घुसवायची आहे? आधी जरा धार लावा !

अनेकांच्या आग्रहाला बळी पडून शेवटी ‘कट्यार’ पाहिला. त्याहून अधिक अनेकांच्या आग्रहाला बळी पडून हा रीविव लिहितो आहे. जुन्या ‘कट्यार काळजात घुसली’ ला परत नवीन स्वरूपात लोकांसमोर घेऊन येणे हा स्तुत्य उपक्रम आहे हे आधीच नमूद करतो (आभार प्रदर्शन मेन शो च्या आधी करण्याची हल्ली पध्दत आहेच!). या उपक्रमामुळे अनेक तरुण श्रोते नाट्य संगीत अन शास्त्रीय संगीताकडे वळतील अशी आशा आहे. पुढेही असे प्रयोग होत राहावेत; पण काही बाबींचा उल्लेख करणे फारच गरजेचे वाटते. काहींना त्या पटतील आणि काहींना नाही. आपण सर्वच tolerant असल्यामुळे तुम्ही निदान त्या समजायचा प्रयत्न कराल हि आशा.

katyaar

हा रिवीव लिहायचं अजून एक कारण म्हणजे, सिनेमा बघून अनेकांचा सिनेमातील संगीत म्हणजे शास्त्रीय संगीत आहे असा समज होतो आहे किंवा खासाहेबांची किंवा पंडितजींची गायकी म्हणजे घरंदाज गायकी असा गैरसमज होतो आहे. या सर्वांपर्यंत शास्त्रीय संगीताचा गंध देखील कट्यार बघून उमजणार नाही हा निरोप पोहोचणे गरजेचे आहे. काळजीची बाब म्हणजे, कट्यार मधून श्रोत्यांना शास्त्रीय संगीत आणि चांगले संगीत म्हणजे काय? या प्रश्नाचे चुकीचे उत्तर पोहोचते. उदाहरण द्यायचे झाल्यास, सदाशिव जेव्हा खासाहेबांची गायकी चोरून ऐकण्यासाठी दर्ग्यात जातो (आता हा पण एक मोठ्ठा घोटाळा आहे. खासाहेबांची खरी गायकी फार वेगळी आहे आणि दर्ग्यात जाउन ते काहीतरी भलतच गातात. ती ना तर धड कव्वाली आहे न धड घरंदाज गायकी. कदाचित सदाशिव ऐकायला येईल हे त्यांना माहित असणार आणि त्यामुळे ते ठरवून अस काहीतरी गातात. असो.) तेव्हा त्यांच्यात कोण श्रेष्ठ हे सिद्ध करण्यासाठी स्पर्धा लागते. दोघेही गायक अधिकाधिक वेगाने ताना मारायचा प्रयत्न करतात. संगीताच्या जाणकारांसाठी प्रश्न- तानांच्या गतीवरून गायकाची थोरवी ठरवता येते काहो? शास्त्रीय संगीत म्हणजे गळ्याने केलेली कसरत नाही आहे. खरतर या सर्व कसरतींमुळे संगीताचा गाभ्याला इजा पोहोचते. हीच चूक काजव्यांची पकडा-पकडी खेळताना होते.

शास्त्रीय संगीत गाउन काजवे बोलविता येतात का? कदाचित येऊ शकतात. आपण असे गृहीत धरुयात कि ते येतात. परंतु, शंकर महादेवन जशी सरगम गायला  आहे ना, ती ऐकून आलेले काजवे पळतील. शास्त्रीय संगीतात अमाप जादू आहे. पिक्चर हि बाब श्रोत्यांपर्यंत पोहोचवतो देखिल. परंतु, हि जादू नेमकी कशात आहे हे दाखवताना मोठी गफलत करण्यात आली आहे असे माझे मत!

अजून एक खटकणारी गोष्ट म्हणजे, खासाहेब आणि त्यांचे शागीर्द उभे राहून रियाझ का करताना दाखविले आहेत? त्या काळात कुठलेही खासाहेब उभे राहून रियाझ करणे केवळ अशक्यच आहे. खासाहेब घराण्याचे नाव बदनाम झाल्यामुळे रावणासारखे जळतात. तेच खासाहेब घराण्याची तालीम विसरून, आपल्या शिष्यांसोबत उभे राहून रियाझ कसा करतील?

सर्वाधिक खटकतो तो चित्रपटाचा शेवट. सदाशिवाचे गाणे खासाहेबांना आणि त्यांच्या इगो ला कट्यारीसारखे कापते असे दाखविण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आले. यासाठी वापरण्यात आलेला तराना मात्र फारच उथळ वाटतो. तो ऐकून पहिल्यांदा शास्त्रीय संगीत ऐकणारा एखादा नवखा भाळून जाऊ शकतो, पण अनेक किंवा काही वर्षे शास्त्रीय संगीताचा अभ्यास केलेला जाणकार नाही. खासाहेबांचा इगो खरतरं हे गाणं ऐकून अजून वाढायला हवा.

 

इथे जरा गंभीर होण्याची गरज आहे. कलाकाराचा गर्व कधी गळून पडतो? जेव्हा कलाकाराला गाण्यातून त्याचं स्वतःच ज्ञान आणि विद्वत्ता किती तोकडी आहे हे कळते त्यातून. सदाशिव गातो, गाता-गाता तो स्वतःच स्वतःच्या गाण्यातून मिटून जातो आणि तेथे मग अमाप दिव्यत्वाची प्रचीती येते. सदाशिव भारून जातो  आणि सदाशिवाची हि अवस्था खासाहेबांना  त्यांच्या गाण्यात ते आणि त्यांचा गर्व आहे आणि त्यामुळे त्यात ईश्वरी साज नाही याची जाणीव करून देते. खासाहेबांचा गर्व केवळ याच पद्धतीने गळू शकतो. सिनेमामध्ये मात्र सदाशिव त्याच्या गाण्यातून मिटत नाही; उलट तो अधिकाधिक ठळक होत जातो. खासाहेबांचा गर्व गळून का पडला? असा मोठा प्रेक्षकाच्या प्रश्न पाठीस लटकून रहतो.

कट्यार सिनेमा म्हणून यशस्वी होईल आणि होतो आहेच. या प्रयत्नाची स्तुती करायलाच हवी. अभिजात संगीत हे तरुण श्रोत्यांपर्यंत पोहोचवणे गरजेचे आहेच. परंतु, काही गोष्टी केवळ श्रोत्यांना भुरळ पडावी म्हणून टाकण्यात आल्या आहेत आणि त्यामुळे अत्यंत चुकीचा समज पसरतो आहे. हे कदाचित टाळता येऊ शकले असते.

 

कट्यार काळजात नाही घुसली. उलट, तिची बोथट धार त्याला उगाच जखम करून गेली. शास्त्रीय संगीताला glamour देऊन त्याचे खरे स्वरूप लोकांपर्यंत पोहोचवणे शक्य नाही. जेव्हा glamour, प्रसिद्धी, आवेग, उन्मेष आणि गर्व गळून पडतो, तेव्हाच अभिजात संगीत म्हणजे काय हे कोडे उलगडू लागते.  कट्यार मध्ये संगीताचा अभिजातपणा अजिबातच दिसला नाही. एखाद्या जुन्या प्रशस्त वाड्याची उरली-सुरली फळकुट गोळा करून, त्याला चित्र-विचित्र रंग मारून, सिंथेटिकचे बटबटीत पडदे लावून त्यातला अभिजातपणा पुनरुज्जीवित करता येत नाही, याची प्रचीती आली

 

pi


Posted

in

by

Tags:

Comments

6 responses to “कट्यार काळजात घुसवायची आहे? आधी जरा धार लावा !”

  1. Suhas Vyas Avatar

    Very good anayalisis

  2. Wishwas Jawdekar Avatar
    Wishwas Jawdekar

    मला आवडले: विचार व मांडणी छान आहे [असे मला वाटते]

  3. Ranjeet Paradkar Avatar

    नमस्कार !

    उगाच आणि ठरवून (की मला टीकात्मक लिहायचं आहे) लिहिल्यासारखं वाटतंय. तुमची नेमकी अपेक्षा काय होती ? विलंबित ख्याल सादर व्हायला हवा होता का ? द्रुतगतीत ताना घेणं म्हणजे अगदीच किरकोळ बाब नक्कीच नाही. त्या लयीच्या अर्ध्या लयीतही कुणाचा गळा फिरत नाही. अभिजात संगीत म्हणजे नेमकं काय ? रागदारी ? जर ‘रागदारी’च असेल, तर रागदारी ह्याहून अधिक चांगल्या प्रकारे चित्रपटातून कशी पोहोचू शकेल, हे जरा विषद करायचा प्रयत्न करावा.
    मी व माझ्या घरच्या सर्वांनी हा चित्रपट तीन वेळा चित्रपटगृहात जाऊन पाहिला आहे. आम्ही इतक्यांदा पाहिला आणि तो आम्हाला आवडला म्हणून तो चांगलाच असणार, असा अट्टाहास अजिबात नाही माझा. कारण चित्रपटात लहान मोठ्या खूप चुका आहेत. (तालवादक डावीकडे दाखवला आहे.) पण त्या सर्वांसहसुद्धा ही एक अद्वितीय कलाकृती वाटली, ती केवळ उत्तम अभिनय व उत्कृष्ट संगीत ह्यांच्याच जोरावर. संगीतच आपल्याला आवडलं नाही ! हा आपापल्या वैयक्तिक आवडी-निवडीचा भाग झाला. मात्र विरुद्ध मतसुद्धा नोंदवून ठेवलेलं असावं, ह्यासाठी हा प्रतिसाद दिला आहे.

    आपल्या परिचयातून आपणही शास्त्रीय संगीतसाधक असल्याचे दिसले. मात्र त्यांत कुठेही आपल्या गुरूंचा नामोल्लेखही आलेला नाही. अभिजात संगीतसाधक आपल्या गुरुंचं नाव स्वत:च्याही नावाआधी घेताना मी पाहिले आहेत.

    धन्यवाद.

    – रणजित पराडकर

    (प्रतिसाद न आवडल्यास अस्वीकृत करावा. हरकत नाही.)

    1. Mandar Karanjkar Avatar

      कमेंट टाकल्याबद्दल धन्यवाद. कमेंट चुकून स्पॅम मध्ये गेली होति. मायबोली वर आपली कमेंट वाचली आणि मग स्पॅम मधून हुडकून काढली. आपण नमूद केले आहे कि कमेंट न आवडल्यास अस्वीकृत करावी. मी तसला माणूस नाही. माझ्या अनेक प्रिय व्यक्तींचे (ज्यात माझी बायको पण येते )काही विचार माझ्या अगदीच विरुद्ध आहेत. गुरु पासून सुरुवात करतो. गुरुचे नाव समोर आणणे मला. गरजेचे वाटत नाही, कारण कि माझे गुरु कितीही ,थोर असले, तरीही माझे संगीतातील विचार हे स्वतःचे आहेत. ते माझ्या गुरुकडून उधार नाही घेतले आहेत आणि कदाचित माझ्या स्वर्गीय गुरूंचे विचार माझ्या विचारांपेक्षा फार वेगळे असतिल. संगीत हि व्यक्तिगत अनुभूती आहे.

      आता मूळ मुद्द्याकडे. ओरिजिनल कट्यार मध्ये पण कोणी खयाल नाही गात. पण त्यात शास्त्रीय संगीताचा आत्मा येतो. आता हा आत्मा कसा असतो? ते मला कृपया विचारू नका, तो उमजतो, आणि कदाचित तो तुम्हाला उमज्लाही असेल, आपण देखील संगीताचे अभ्यासक दिसता. कुमार गंधर्व किंवा अब्दुल करीम खा साहेबांची ३ मिनिटांची एलपी ऐका. त्यात तो आत्मा दिसेल. फिरोज दास्तुरांचे ‘गोपाला’ हे भजन ऐका (तुम्ही ऐकलेही असेल कदाचित) त्यात काही क्षणात हा आत्मा दिसून येईल. अगदी प्रामाणिकपणे सांगायचे झाल्यास, नवीन कट्यार मध्ये हा आत्मा मला (आणि अनेकांना) दिसला नाही. परंतु, आपले मत नोंदाविल्याबद्दल धन्यवाद.
      मंदार

      1. Ranjeet Paradkar Avatar

        ‘अनेकांना दिसला नाही’, हे बरोबरच. मी अनेक विरुद्ध मतप्रवाह वाचले आहेत. त्यातले काही अतिशय हीन दर्ज्याचेही होते. त्यांनी ह्या सगळ्याला जात-पात वगैरेच्या पातळीवर आणून ठेवलं होतं. मी ती मतं साहजिकच विचारात घेतली नाहीत. मात्र तुम्ही विषयनिष्ठ लिहिलं असल्यानेच इथे थेट लिहिले. अजूनही तुमची टीका मला ‘नेमकी’ न वाटता ‘संदिग्ध’ वाटत आहे. माझ्या म्हणण्याचा रोख असा होता की, ‘जर अमुक वाईट आहे, तर चांगलं काय आहे’ हे सांगावं. ‘आत्मा दिसला नाही’, वगैरे सगळं अनुभूतीच्या धूसर सीमारेषेवर रेंगाळणारं अवलोकन आहे. ‘का दिसला नाही’ हे जेव्हा विषद केलं जाईल, तेव्हा ती टीका अधिक मूल्यवर्धक असेल, असं माझं मत आहे.

        माझी प्रतिक्रिया स्वीकृत केलीत, त्यातून तुमचा विरुद्ध मत स्वीकार असण्याचा मोठेपणा दिसून आला. त्यामुळे ह्या संवादात मी अजून एक पाउल पुढे टाकले आहे आहे.

        धन्यवाद !

      2. Ranjeet Paradkar Avatar

        अवांतर –
        ब्लॉगमध्ये एक विजेट हवे आहे, ज्यामुळे प्रतिक्रियेवर जेव्हा प्रतिक्रिया दिली जाते तेव्हा प्रतिक्रिया देणाऱ्याला त्याची सूचना मेलद्वारे पोहोचते. ते कसं सुरु करायचं माहित नाही. पण असल्यास सोयीचं होते.

Leave a Reply